Türkiye´nin dev projeleri arasında Konaklı Karakaya Tepelerinde inşaatı yükseliyor

Astrofizik Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Doç. Dr. Cahit Yeşilyaprak, Türkiye´nin en büyük projelerinden biri olan Doğu Anadolu Gözlemevi Projesi ile ilgili yaptığı bilgilendirmede, projede gelinen aşamayı GÜNEBAKIŞ´a paylaştı.

Tarih: 01.01.0001 00:00
Türkiye´nin dev projeleri arasında  Konaklı Karakaya Tepelerinde inşaatı yükseliyor

Günebakış/Nesrin ÇETİNKAYA

Astronomi Astrofizik ve Uzay bilimleriyle ilgili araştırmalar yapmak üzere kurulan Astrofizik Araştırma ve Uygulama Merkezi, Türkiye´nin en büyük projelerinden biri olan Doğu Anadolu Gözlemevi projesini yürütüyor.

Astrofizik Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Doç. Dr. Cahit Yeşilyaprak, Kalkınma Bakanlığının desteklediği bir proje olan Doğu Anadolu Gözlemevi projesi ile Türkiye´nin en büyük teleskobuna sahip olunacağına dikkat çekerek, teleskobun tasarım ve yazılımının büyük bir kısmının Türk bilim adamları tarafından geliştirildiğine vurgu yaptı.

2019-2020 tamamlanması planlanan projede gelinen aşamaya değinen Yeşilyaprak, Teleskobun ihalesinin yapılarak tamamlandığını ve üretimine başlandığını bildirdi. Aynanın üretiminin de tamamlandığını duyuran Yeşilyaprak, kaplanmak üzere Rusya´ya gönderildiğini söyledi. Kubbenin ihalesinin tamamlandığını ve üretimine başlandığı bilgisini de paylaşan Yeşilyaprak, Bina ihalesinin yapıldığını ve inşaatının Konaklı´da bulunan Karakaya Tepelerinde yükseldiğini kaydetti.

DOĞU ANADOLU GÖZLEMEVİ PROJESİ BURADA YÜRÜTÜLÜYOR

Astrofizik Araştırma ve Uygulama Merkezi´nin Astronomi Astrofizik ve Uzay bilimleriyle ilgili araştırmalar yapmak için kurulduğunu belirten Astrofizik Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Doç. Dr. Cahit Yeşilyaprak, ?ATASAM adıyla bilinen merkezimiz bizim Astrofizik Araştırma ve Uygulama Merkezi´nin kısaltması, Atatürk Üniversitesine Rektörlüğe bağlı bir merkeziz. Burası direkt Astronomi Astrofizik ve Uzay bilimleriyle ilgili araştırmalar yapmak üzere kurulmuştur. Ama şuanda ki esas amacı temel bilimlerde ki Türkiye´nin en büyük projelerinden birisi, belki de en büyüğü olan Doğu Anadolu Gözlem Evi projesini yürütmek. Daha sonra gözlem evi müdürlüğü şeklinde devam edecek kurulduktan sonra. Doğu Anadolu Gözlemevi proje si de Türkiye´nin en büyük teleskobuna sahip olacak bir proje, gözlemevi kurma projesi. 4 metre çaplı bir aynası var, yekpare tek parça. Bu Türkiye´nin n büyük teleskobu olacak. Bir diğer önemli özelliği de insan gözünün duyarlı olmadığı, kırmızı ötesi fotonları toplayıp bir başka pencereden bakma fırsatı tanıyacak. Bu bize olabildiğince daha çok bilgi sağlayan bir pencere anlamına geliyor, o yüzden merkezin bünyesinde çalışanlar idari personellerimiz var, teknik elemanlar, birkaç tane de akademik personelimiz ve iki tanede doktora sonrası araştırmacımız var. Yani burası bu anlamda da tercih edilebilir bir duruma geldi daha gözlemevi kurulmadan. O yüzden gelenler yüksek lisans, doktora öğrencilerimiz dâhil hepsi merkezimizin imkânlarından faydalanmaktalar? ifadelerine yer verdi.

YÜRÜTÜLEN PROJELERİN DESTEKLERİ KALKINMA BAKANLIĞINA AİT

Doğu Anadolu Gözlemevi projesinin Kalkınma Bakanlığı destekli olduğunu belirten Yeşilyaprak, desteğin bir kısmını da üniversitenin kendi öz kaynaklarından sağladığına değinerek, ?Merkezimizin kurulmasında önceki rektörümüz Hikmet Koçak olsun, şuanda ki rektörümüz Ömer Çomaklı olsun her zaman destek verdiler zaten. Dolayısıyla bu destek sadece yapılanmayla ilgili değil gerek altyapıyla ilgili, gerekse personellerin özellikle idari personellerin sağlanmasıyla ilgili önemli bir destek verildi. Yürütülen projelerin destekleri aslında Kalkınma Bakanlığına ait. Yani Doğu Anadolu Gözlemevi projesi Kalkınma Bakanlığının fonladığı bir proje ama bunun yanında üniversitemizin harcadığı ya da katkı sağladığı miktarda var. Yürüttüğümüz proje yaklaşık 100 milyon değerinde 2017 itibariyle. Bunu hemen hemen yüzde 70-80´ini harcamış olduk zaten biz. Yaklaşık 4 milyon civarında da üniversitemiz katkı sağladı, kendi öz kaynaklarından? dedi.

PROJEDE GELİNEN NOKTA

Hava şartlarından dolayı bina yapımının aksaklığa uğradığını söyleyen Yeşilyaprak, teleskobun ve kubbenin ihale aşamasının biterek üretimine başlandığını aynı zamanda aynanın da üretiminin tamamlanarak kaplanmak üzere Rusya´ya gönderildiğini belirtti.

Projede son olarak gelinen aşamaya değinen Yeşilyaprak, ?Şuana kadar neler yapıldığına bakacak olursak teleskobun ihalesi yapıldı, tamamlandı, üretimi başladı. Aynanın kendi üretimi tamamlandı bitti ve kaplanmak üzere Rusya´ya gitti, sonra buraya gelecek tekrar. Kubbenin ihalesi tamamlandı, onunda üretimi başladı. Bina ihalesi, yine binamızda bir yandan yapılmakta. Bu kış erken geldiği için aksadı biraz ama ikinci bu yıl tekrar devam edecek, onu da bu yıl bitirirsek çok fazla bir aksaklığa uğramadan hava koşullarının izin verdiği ölçüde 2019-2020 gibi teleskop kurulacak, tamamlanacak ve ilk ışığını alacak. Devamında birkaç aşaması daha var onlardan birisi de bu sene başladı, oda teleskoba takılacak olan optik ekipmanlar. Büyük kameralar ve spektrograflar dediğimiz tayfal alan yıldızların dalga boylarını, ışığın dalga boylarını ayıran aletlerden yapılıp, üretilip, geliştirilip takılacak. Bir diğer aşaması da 2019-20´den sonra devreye girecek olan, projelendirilip yine Kalkınma Bakanlığının desteğiyle aynanın kaplama ünitesi. Bu kaplama ünitesi sadece ayna değil uzaya gidecek her türlü ekipmanı kaplayacağı için esasen Erzurum aslında sadece bir gözlemevine sahip olmuyor, uzay bilimleri ve teknolojilerine hizmet eden bir araştırma optik laboratuvarına ve kaplama ünitesine de sahip oluyor. Bu şu demek sadece kendi aynamızı veya etrafta ki ülkelerin 4 metreye kadar olan aynaları değil, 4 metreye kadar olan uzaya gidecek her türlü ekipmanın ya da kameraların, çiplerin yüzeylerini, özel camlarını kaplayabileceğimiz bir tesise de sahip olacağız. Bu 2-3 yılda bir kendi aynamızı kaplamamız gerekiyor, bir yandan da katma değeriyle diğer hizmetlere ya da diğer ihtiyacı olan sektörlere de hizmet vereceği için cazip hale gelen bir yatırım. O yüzden kendi ayakları üzerinde durabilecek bir konuma gelecek. Tamamen nanoteknoloji dediğimiz son günlerin popüler bilim alanlarından biri nanoteknolojinin uygulama alanı. Astronomi, astrofiziğin kendisi zaten temel bilimlerin kendisinden biri, hatta içinde fiziği, kimyayı, biyolojiyi, matematiği barındıran bir anabilim dalı olarak düşünürseniz yanına birde böyle yüksek teknolojiye ihtiyacı olduğunu  gösteren işte aynaların  kaplanması, kameraların fotonu yakalayan cihazların üretilmesiyle ilgili laboratuvarlarla beraber a´dan z´ye hem temel bilim yapan hem teknolojiyi tetikleyen hem de kendi ihtiyacı olan, ihtiyacı olduğu teknolojiyi de bir yandan kendisi olabildiğince karşılayan bir merkez haline geliyor? diye konuştu.

ATASEM ÜNİVERSİTENİN EN AKTİF MERKEZLERİNDEN BİRİ

ATASEM´İN üniversitenin en aktif merkezlerinden biri olarak yapılan araştırmalar ve üretilen yayınlarla dışarıdan da tercih edildiğini belirten Yeşilyaprak, ?ATASEM´de bütün bunların yürütüldüğü, organize edildiği koordinasyonun, ekibin içinde barındığı bünyesinde bulunduğu bir merkez aslında. Üniversitenin en aktif merkezlerinden birisidir. Sadece bir tabela olarak değil, aktif. Çünkü hem yaptığı projelerden dolayı hem de ciddi anlamda üretilen yayınla veya araştırmalarla olsun ya da dışardan tercih edilirken buraya gelen doktorasını yapmış henüz daha teleskop yokken bile buraya araştırma için gelen 2 tane başvurumuz vardı, bunları kabul ettik. Dolayısıyla Teleskop hayata geçtikten sonra bunun kat ve kat artacağı aşikar? dedi.

ULUSLARARASI ÇALIŞMALAR BURADA YÜRÜTÜLECEK

Teleskobun tasarımının ve yazılımının büyük bir kısmının Türk uzmanlar tarafından yapıldığına dikkat çeken Yeşilyaprak, uluslararası çalışmalarında burada yürütüleceğine vurgu yaptı.

Bunu önemli bir başlangıç olduğunu belirten Yeşilyaprak, ?Bu sadece Astronomi Uzay Bilimleri, kendimizin yapacağı bir iş değil. Çünkü uluslararası çalışmalar yürütülecek. Teleskobun özellikleri o yüzden itinayla yapıldı. Tasarımı olabildiğince hemen hemen tamamı yerli ve Türk uzmanlar, bilim adamları tarafından geliştirildi.  Fakat üretim ne yazık ki şimdilik yurt dışında yapılıyor. Ama en azından tasarımı ve yazılım kısmını birçoğu kendi olanaklarımızla yapıldı. Bu büyüklükte bir tesis, bu büyüklükte bir ekipman için önemli bir başlangıç aslında? ifadelerini kullandı.

PROJENİN YANI SIRA EĞİTİM ÇALIŞMALARIMIZ DEVAM EDİYOR

Proje yürütülürken bir yandan da Astronomi, Astrofizik bölümünde  eğitim çalışmalarına devam ettiklerini söyleyen Yeşilyaprak, ?Bunlar yürütülürken bir yandan da eğitim çalışmalarımız devam ediyor. Astronomi, Astrofizik bölümümüz var, Fen Fakültesi adı altında. Buraya henüz lisans öğrencisi almıyoruz. Nedeni proje yürütülürken hani çok fazla zaman ayıracağımız bir durum değil ama yüksek lisans, doktora öğrencilerimiz var.  20´nin üzerinde yüksek lisans, doktora öğrencimiz var. Bölümde 3 tane öğretim görevlimiz var, bende dahil olmak üzere. Yeni kurulan bir bölümüz. Bir yandan akademik eleman sayımızı artırmaya çalışırken, bir yandan da projeler yürütüyoruz. 1 tane değil 2tane projemiz var sadece Kalkınma Bakanlığında. Onun dışında yürüttüğümüz TÜBİTAK ve BAP projemiz var. Tamamen bir merkez proje yönetimi ve yüksek lisans, doktora programlarında da destek veren bir merkez halinde faaliyetlerimizi sürdürüyoruz? şeklinde konuştu.