Orhan DURMUŞ


YAZIDA ESPAS KAVRAMI


            Yazıda ?espas? kavramı çok önemli bir kavramdır.  Yazıların ahenk ve uyum içerisinde gözü rahatsız etmeyecek şekilde sıralanması anlamında önemlidir. Sanat eğitimlerinde ilk öğretilen olgulardan birisi ölçüdür ve yazıda ölçü kavramının önemine biraz değinelim.

Yazıyı olgu kabul ettiğimizde tek tek harflerin ve rakamların bir önemi yoktur. Yazı harflerin ve rakamların bir araya gelerek oluşan bir komplekstir. Yazı dediğimiz oldu iki harfin bir araya gelmesiyle oluşur. İki harfin oluşturduğu bir ?sözcük? o zaman anlam kazanır. Sözcükler satırları, satırlar paragraf ve sütunları, paragraf ve sütunlar da metni oluşturur.

Yazı olgusunun ilk adımı sözcük oluşmasında bile yani iki harfin bir araya gelerek sözcük oluşturmasında hemen bir sorun ortaya çıkar. İki harf arasında ki boşluk ne kadar olacak? Bu boşluk yani iki harfin birbirine ne kadar yakın olacak sorunu? bu yaklaşıma ?espas? (espace) denir. Kelime anlamı olarak da boşluk, aralık, uzaklık anlamlarına gelmektedir. her harfin yan duvarı düz olmadığından veya dik olmadığından yazı yazarken oluşturulan boşluk bırakmak mesafe ayarlamak zor olabilir. Harfleri yan yana dizerken aralarındaki boşluk ve mesafeyi ayarlama işlemine ?espaslamak? denir. Espaslamak kolay bir işlem değildir. İyi espaslanmamış bir yazı, form olarak kötü bir görüntüye sebep olmaktadır. Böyle önemli bir konu kuşkusuz bir dizi sisteme göre işlenmektedir.

Harflerdeki Espas (harfler arası espas); sözcüklerin oluşmasında harfler arası boşluğun yani espas´ın iyi ayarlanması yazının doğru okunması veya yazının okunabilirliğinde etkisi vardır. Yazılan sözcüklerin ayarlanamamış boşluklar yazının okunamamasına, okunmasında zorluk yaşanmasına sebep olmaktadır. İki harfin bir araya gelerek sözcüklerin oluşmasında başlayan bu ayarlama kelimelerin kompozisyonların yazılmasında devam eden bir serüvendir. Bu ölçüleme de en önemli yardımcı beyin değil gözdür. Göz yazıda ayarlanması gereken boşluğu iyi kavramalı ve uygulamalıdır. Bu ayarlamada ölçüm değil gözün doğru görmesi kabul edilir. Sadece harfler arasındaki boşluklar değil sözcükler yazılırken oluşan paragraflar ve paragrafların oluşturduğu satır arası boşluklarda espas kavramı içerisine girmektedir. Bu nedenle yazıda her iki espasta iyi hesaplanmalı yazının devamlılığı ve harflerin ahenk içinde dizilmesi için önemlidir.

Kelimeler arası espas; iki harfin bir araya gelerek sözcükleri oluşturması kendi için de bir espas değerlendirmesi olduğu gibi oluşan sözcüklerin oluşturduğu kelimeler arasında da boşluk kavramı olacaktır. harfler arasında ve kelimeler arasında kesin ölçü birimi olmamakla beraber genel kabul edilen bir ölçü söylemek gerekirse oda; iki kelime arasına bir harf sığması kabul edilmiştir. Bu harf ise genel anlamda ?e? ve ? i ? harfleri ölçü olarak kabul edilmiştir. Yazıda boşluk, aralık, yakınlık kavramı o kadar önemlidir ki yukarıda da bahsettiğim gibi kelimelerde de yakınlık ilişkisi kelimelerin okunmasına etkisi olacaktır. Birbirine olması gerekenden uzak yazılan kelimeler birbirine bağlanamaz okunması zorlaşır. Yine aynı şekilde birbirine normalde fala yakın olması birleşik okunmasına sebep olmaktadır. Yazıda ki bu durum kitap yazarları için bile önem teşkil etmektedir. Yazı tipinin özenle seçilmesi anatomik ifadeler ve espas uyumu olarak okuyucunun sıkılmadan akıcı okuması için özenle seçilmektedir ve seçilmelidir.  Yazı okunması için vardır. Yazının güzel olduğundan bahsedebilmek için okuna bilirliği en etken faktördür.